Προετοιμασία μελισσιών πριν το χειμώνα

Οι τελευταίοι μήνες του έτους , Νοέμβριος και Δεκέμβριος , είναι οι πρώτοι χειμωνιάτικοι μήνες από μελισσοκομική σκοπιά . Οι μελισσοκόμοι πρέπει να ξεκινούν τις προετοιμασίες στα μελίσσια για την πετυχημένη αντιμετώπιση του χειμώνα , από αρχές Νοέμβρη.  Για όσους έχουν μεταφέρει τα μελίσσια τους στα πευκοδάση , τη δεύτερη φθινοπωρινή περίοδο μελιτοέκκρισης , η προετοιμασία για το χειμώνα θα ξεκινήσει αργότερα , στα μέσα Νοεμβρίου,αφού θα έχουν τελειώσει οι τρυγητοί του μελιού. Βέβαια , οι όψιμοι αυτοί τρυγητοί συνδυάζονται με την πρόβλεψη των αποθεμάτων τροφών ( μελιού και γύρης ) που πρέπει να αφήσει ο μελισσοκόμος στα μελίσσια . Από αυτή την άποψη ο τελευταίος τρύγος στα πεύκα αποτελεί ταυτόχρονα και την έναρξη προετοιμασίας για τον χειμώνα.

Η ποσότητα μελιού , ικανή να καλύψει τις ανάγκες του μελισσιού , κυμαίνεται από 8-12 κιλά , και εξαρτάται από το πρόγραμμα που ακολουθούν οι μελισσοκόμοι. 

Αν είναι αποφασισμένοι να παραμείνουν στα πεύκα , τότε οι ανάγκες χειμερινών εφεδρειών σε μέλι είναι μικρότερες. Οι μελιτοεκκρίσεις στα πεύκα συνεχίζονται και οι ανάγκες διατροφής γόνου είναι πολύ περιορισμένες , έως ανύπαρκτες. Φυσικά το πρόγραμμα αυτό ακολουθεί η πλειοψηφία των μελισσοκόμων , των οποίων ο τόπος κατοικίας γειτνιάζει με τα πευκοδάση όπου έχουν τα μελίσσια .
Αντίθετα , οι υπόλοιποι , αμέσως μετά το τελευταίο τρυγητό , μεταφέρουν τα μελίσσια τους συνήθως κοντά στον τόπο μόνιμης κατοικίας τους. Σε αυτή την περίπτωση συνίσταται μεγαλύτερη ποσότητα αποθεμάτων μελιού για το χειμώνα , ποσότητα που θα υπολογιστεί από το μέγεθος του μελισσιού , και τη δριμύτητα και διάρκεια του χειμώνα της περιοχής .

Όμως η ποσότητα του μελιού δεν είναι το μοναδικό μέλημα του μελισσοκόμου . Η κατανομή αυτής της ποσότητας στα πλαίσια είναι σημαντική παράμετρος . Από ένα πλαίσιο με 3 κιλά μέλι , είναι προτιμότερο να έχουμε 3 πλαίσια με 1 κιλό μέλι το καθένα.

Επίσης η περιεκτικότητα σε γύρη είναι σημαντική . Πλαίσια με μέλι και γύρη είναι κατάλληλα για τη διαμόρφωση της φωλιάς του μελισσιού το χειμώνα . Αυτονόητο είναι ότι τα πλαίσια αυτά έχουν σκούρο χρώμα , δηλαδή έχει εκκολαφθεί γόνος τουλάχιστον 1-2 φορές . Ο σχηματισμός της χειμωνιάτικης σφαίρας , διευκολύνεται , όταν τα πλαίσια στο κέντρο της μελισσοφωλιάς έχουν περιφερειακά ( πάνω και δίπλα ) μέλι. ακριβώς κάτω από το μέλι ,γύρη, και άδεια κελιά για την επικοινωνία των μελισσιών , κατά το σχηματισμό της σφαίρας . Πλαίσια ολόκληρα με σφραγισμένο μέλι είναι προτιμότερο να μπαίνουν στην άκρη ή να αφαιρούνται στο τρυγητό.

Μελίσσια και κυψέλες.
Μελίσσια με πληθυσμό (στις αρχές Νοεμβρίου) που καλύπτει τουλάχιστον 6-7 πλαίσιακαι νέα βασίλισσα της ίδιας ή προηγούμενης χρονιάς , είναι ικανά να ξεπεράσουν το χειμώνα χωρίς απώλειες .Είναι όμως απαραίτητο οι μέλισσες να έχουν γεννηθεί το φθινόπωρο, να έχει ανανεωθεί δηλαδή ο καλοκαιρινός πληθυσμός .

Μελίσσια ύποπτα ασθενειών πρέπει να εξετάζονται προσεκτικά . Σε περιπτώσεις εξακρίβωσης αμερικανικής σηψηγονίας , τα συγκεκριμένα μελίσσια καταστρέφονται , οι κηρήθρες καίγονται και οι κυψέλες απολυμαίνονται σχολαστικά!

Είναι επίσης πιθανό αυτή την εποχή να βρούμε εξασθενημένα μελίσσια , σε στάδιο κατάρρευσης , εξαιτίας αυξημένης προσβολής από βαρρόα. Σε αυτήν την περίπτωση πρέπει να επισπεύσουμε την εφαρμογή εγκεκριμένου ακαρεοκτόνου . Ούτως ή άλλως ο Δεκέμβριος είναι ο πλέον κατάλληλος μήνας για τη βασική προληπτική εφαρμογή καταπολέμησης της βαρρόα.

Η νοζεμίαση είναι επίσης σοβαρή ασθένεια των ενήλικων μελισσιών και ο μελισσοκόμος μπορεί να κάνει τους ακόλουθους χειρισμός
- η μεταφορά των μελισσιών σε άλλη τοποθεσία
- ο καλός αερισμός των μελισσιών με ανοικτές πόρτες-παράθυρα αερισμού
- η αποφυγή χρήσης κυρόπανου και υγρής τροφοδότησης ή προσθήκη νερού στα μελίσσια , καθ΄οιονδήποτε τρόπο.

Στους χειρισμούς δεν περιλαμβάνεται η χρήση αντιβιοτικών ή άλλων φαρμακευτικών ουσιών .
Η νοζεμίαση , πέρα από τη φθορά των εργατριών , είναι υπεύθυνη για την αντικατάσταση των βασιλισσών από τις μέλισσες στις περισσότερες περιπτώσεις .

Οι κυψέλες κατάλληλες για το χειμώνα πρέπει να είναι στεγνές και καθαρές στη βάση τους . Η χρήση κινητής βάσης διευκολύνει τον καθαρισμό ,νωρίς το Νοέμβριο , όταν ακόμη οι θερμοκρασίες είναι αρκετά υψηλές . Αλλά και για τις κυψέλες με σταθερή βάση , απαιτείται καθαρισμός.
Γενικά , η καθαριότητα στη βάση της κυψέλης , γίνεται δυο φορές το χρόνο , μία νωρίς το Νοέμβριο και μια το Φεβρουάριο-Μάρτιο.

Η πόρτα είναι αναγκαστικά περιορισμένη , για να μην μπαίνουν ποντίκια , οι θυρίδες αερισμού ανοιχτές και τα κυρόπανα εφόσον χρησιμοποιούνται , ΔΕΝ καλύπτουν όλη την επιφάνεια των κηρηθροφορέων. 

Η τοποθέτηση των κυψελών πάνω σε βάσεις , μεταλλικές ή ξύλινες , σε τούβλα -τσιμεντόλιθους ή παλιά ελαστικά αυτοκινήτων , προστατεύει τις κυψέλες από τη φθορά . Η χρήση πλαστικών τακουνιών επίσης βοηθά στην προστασία των κυψελών .

Αποθήκευση κηρηθρών
Η μεγάλη ανάπτυξη των μελισσιών την καλοκαιρινή περίοδο , ακολουθείται από συρρίκνωση του πληθυσμού το χειμώνα . Το μελίσσι θα περάσει το χειμώνα με περιορισμένο αριθμό συλλεκτριών μελισσών και γενικότερα εργατιών , γιατί παραμένουν αυτές που έχουν γεννηθεί το φθινόπωρο. Οι κηφήνες εκδιώκονται από την κυψέλη , ενώ οι ηλικιωμένες εργάτριες - συλλέκτριες χάνονται φυσιολογικά . Είναι επόμενο οι κηρήθρες που καλύπτουν οι μέλισσες το καλοκαίρι να είναι περισσότερες από αυτές του χειμώνα.

Η δυσαναλογία πληθυσμού - κηρηθρών φαίνεται εντονότερα μετά το τρυγητό. Ο χώρος που καλύπτει το μέλι αδειάζει, οι μέλισσες προσηλώνονται στα λίγα πλαίσια που έχουν γόνο ή αφήσαμε ατρύγητα και όταν επιστρέψουμε τα τρυγημένα , διαπιστώνουμε ότι πολύ λίγα είναι απαραίτητα για το ξεχειμώνιασμα. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και στους τελευταίους τρυγητούς σε ανθόμελα , αργά τον Αύγουστο ή Σεπτέμβριο , είναι όμως πιο έντονο στους τρυγητούς στα πεύκα τον Οκτώβριο , όσο πλησιάζουμε το χειμώνα.

Δημιουργείται έτσι μια σειρά ερωτηματικών για την τύχη των περίσσιων κηρηθρών.
Ο κηρόσκωρος το λεπιδόπτερο Galleria mellonela , βρίσκεται παντού . Λίγες πεταλούδες μακριά από τα μελίσσια αρκούν για να γεννήσουν τα αυγά τους στις απροστάτευτες κηρήθρες ή να εκκολαφθούν αυγά που είχαν γεννήσει προηγουμένως και τα οποία οι μέλισσες φυσιολογικά θα είχαν απομακρύνει .
Οι ενέργειες του μελισσοκόμου θα πρέπει να είναι άμεσες :
- Να αποφασίσει πόσες και ποιες κηρήθρες θα επιστρέψει στα μελίσσια
-Ποιες κηρήθρες θα απομακρυνθούν οριστικά από το μελισσοκομείο και θα οδηγηθούν στο εργαστήριο εξαγωγής κεριού και στο κηροπλαστείο.
- Που και πως θα αποθηκευτούν οι υπόλοιπες κηρήθρες , με ασφάλεια , ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν την ερχόμενη άνοιξη.

Οι κηρήθρες που επιστρέφονται στα μελίσσια είναι σκούρες στο χρώμα , αλλά όχι μαύρες και παλιές .Προτιμάμε αυτές που έχουν υπολείμματα κεριού από ατελή φυγοκέντριση. Αν ο εμβρυοθάλαμος είναι γεμάτος , τότε τοποθετούμε στις άκρες τις λιγότερο καλές .

Σοβαρό μειονέκτημα για τις κυψέλες μας , είναι η μη χρησιμοποίηση επαρκώς των κηρηθρών στις άκρες τους , που εφάπτονται στα τοιχώματα τους . Το μέλι που πιθανά αποθηκεύεται είναι λίγο , το κερί γίνεται πιο σκούρο και σκληρό , απολεπίζεται δύσκολα και η κηρήθρα σχεδόν αχρηστεύεται.
Το σοβαρό αυτό μειονέκτημα δεν το έχουμε όταν χρησιμοποιούμε 9 πλαίσια στον εμβρυοθάλαμο και στους μελιτοθαλάμους. Ο αριθμός των πλαισίων που επιστρέφονται είναι 1-2 περισσότερα από όσα καλύπτουν οι μέλισσες. Αυτό ενισχύει το σχηματισμό μελισσόσφαιρας , που αρκετές φορές σχηματίζεται εκτός πλαισίων για τρυγητό , είναι όμως επιζήμιο όταν προετοιμάζουμε τα μελίσσια για το χειμώνα.

Οι κηρήθρες που πηγαίνουν για ανακύκλωση είναι παλιές ή κατεστραμμένες από διάφορους λόγους , κυρίως τον τρυγητό , και οι κηρήθρες με πολλά κηφηνοκέλια . Οι παλιές κηρήθρες , μαύρες στο χρώμα , κελιά με χονδρά τοιχώματα από τα κουκούλια πολλών εκκολάψεων , απομακρύνονται , όχι μόνο για τη μικρή περιεκτικότητα μελιού και του μικρότερου χώρου ανάπτυξης των προνυμφών , αλλά και γιατί το κερί τους είναι επιβαρυμένο από πολλούς ρύπους , που με τον ένα ή τον άλλο τρόπο ( μόλυνση περιβάλλοντος , εφαρμογές παρασιτοκτόνων στις καλλιέργειες , επεμβάσεις των μελισσοκόμων κλπ ) εισχωρούν στην κυψέλη και δεσμεύονται στο κερί.

Όλοι οι μελισσοκόμοι πρέπει να αποφασίσουν να ξεκινήσουν την αφαίρεση των ακατάλληλων κηρηθρών .Την πρώτη χρονιά η συστηματική εφαρμογή της αφαίρεσης για ανακύκλωση είναι ελαφρώς οδυνηρή . Στη συνέχεια όμως , τις επόμενες χρονιές ο αριθμός είναι σημαντικά μικρότερος.

Η αποθήκευση των κηρηθρών , για επαναχρησιμοποίηση την ερχόμενη άνοιξη , είναι το σοβαρότερο πρόβλημα . Ο αριθμός τους , αυξάνεται φυσικά, όσο μεγαλύτερη είναι η μελισσοκομική επιχείρηση.
Ο κηρήθρες αποτελούν κεφάλαιο για την επιχείρηση , χρήσιμο και απαραίτητο.Οι κηρήθρες που αποθηκεύονται σε κλειστούς ,σκοτεινούς και όχι καλά αεριζόμενους χώρους κινδυνεύουν περισσότερο να καταστραφούν από κηρόσκωρο ή ποντίκια . Κάποιοι μελισσοκόμοι τις αποθηκεύουν σε οριζόντιες ντάνες των 5-6 ορόφων με αερισμούς στις δυο πλευρές και σε ανοικτούς χώρους. Το ρεύμα αέρος και οι σήτες εμποδίζουν την είσοδο των επιζήμιων εντόμων και τρωκτικών. Όμως σήμερα , η χρήση της κατάψυξης ως μέσο προστασίας , είναι η πλέον κατάλληλη και αποτελεσματική. Για τις εκμεταλλεύσεις με μεγάλο αριθμό μελισσιών , συνίσταται η κατασκευή ψυκτικών θαλάμων ή η ενοικίαση χώρων σε μεγάλους θαλάμους - ψυγεία, όπως είναι η αποθήκες συνεταιρισμών για οπωροκηπευτικά.

Για τους ερασιτέχνες μελισσοκόμους αρκεί ένας καταψύκτης ( μεταχειρισμένους από παγωτά πχ ) και η φύλαξη των κηρηθρών σε μεγάλες σακούλες , που χωρούν περίπου 20 πλαίσια) . Στην κατάψυξη τις διατηρούμε από 12 έως 24 ώρες . Ξεχωρίζουμε τις μαύρες από τις άσπρες κηρήθρες . Θα χρησιμοποιήσουμε την άνοιξη πρώτα τις μαύρες κηρήθρες .

Δημήτριος Τσέλιος Διευθυντής Ινστιτούτου Μελισσοκομίας ΕΘ.Ι.ΑΓ.Ε