Βαρρόα: Ένα μεγάλο μυστικό για την καταπολέμησή της!

Όπως έχουμε γράψει πολλές φορές σε προηγούμενα άρθρα μας που αναφερόντουσαν στο υπ αριθμό ΕΝΑ κίνδυνο για τα μελίσσια μας, είναι προσωπική μας πεποίθηση πως η βαρρόα δεν πρόκειται να νικηθεί ούτε με φάρμακα, ούτε με βιολογικά «αθώα» σκευάσματα, όπως είναι τα οργανικά οξέα. Αντίθετα, πιστεύουμε ακράδαντα πως η τελική νίκη για την εξαφάνισή της θα προέλθει είτε από την απροσδόκητη εμφάνιση ενός φυσικού εχθρού της, που όμως δεν θα βλάπτει τις μέλισσες (???) είτε μέσα από την ίδια τη βιολογία του δίδυμου παρασίτου - ξενιστή, δηλαδή βαρρόας - μέλισσας.


Την άποψη μας αυτή έρχονται να ενισχύσουν μαρτυρίες συναδέλφων, αλλά και πειράματα που γίνονται, που μας πληροφορούν πως παρατήρησαν έξαρση του πληθυσμού του παράσιτου, από παράγοντες που μέχρι σήμερα δεν δίναμε ιδιαίτερη σημασία.

Πριν όμως να σας αποκαλύψουμε και επιχειρήσουμε να εξηγήσουμε τους παράγοντες αυτούς, καλό θα είναι να θυμηθούμε μαζί κάποια βασικά στοιχεία του βιολογικού κύκλου του ακάρεος και κάποιους αριθμούς που έχουν να κάνουν με αυτόν τον κύκλο.

Η βαρρόα παρασιτεί τόσο στο γόνο όσο και στις ενήλικες μέλισσες. Από το γόνο εξασφαλίζει την αναπαραγωγή της, ενώ από τις ώριμες μέλισσες τη διασπορά της και την επιβίωση της όταν δεν υπάρχει γόνος.

Η φάση της αναπαραγωγής της ξεκινάει στο κελί που θα μπει, τρεις με τέσσερις ημέρες πριν από το σφράγισμά του και όπου 60 ώρες μετά θα αρχίσει να εναποθέτει τα αυγά της – ένα κάθε 30 ώρες. Συνήθως, στον εργατικό γόνο γεννάει τρία με τέσσερα αυγά, ενώ στον κηφηνογόνο, στον οποίο τρέφει ιδιαίτερη προτίμηση, πέντε με έξι, από τα οποία ένα είναι ωάριο, δηλαδή μη γονιμοποιημένο αυγό.

Από αυτό, το οποίο γεννιέται πρώτο, θα προκύψει το ένα και μοναδικό αρσενικό βαρρόα, το οποίο θα γονιμοποιήσει τις αδερφές του. Ο βιολογικός κύκλος του ακάρεως μέσα στο κελί είναι έξι μέρες για τα θηλυκά άτομα και επτά για το αρσενικό, το οποίο θα πεθάνει μέσα στο κελί.


Από όλη αυτή τη ιστορία μόνο δυο θηλυκά βαρρόα, από τα κελιά των εργατριών, θα προλάβουν να ενηλικιωθούν, ενώ από τα κηφηνοκελιά ο αριθμός αυτός ανεβαίνει στα τρία.

Η διαφορά αυτή οφείλεται στο διαφορετικό διάστημα χρονικό διάστημα που τα βαρρόα αναπτύσσονται μέσα στα κελία. Στα κελιά των εργατριών παραμένουν δώδεκα μέρες, ενώ στα κελιά των κηφήνων, τρεις μέρες πάρα πάνω – δηλαδή δεκαπέντε μέρες.

Σαν τελικό αποτέλεσμα, τα θηλυκά βαρρόα που προκύπτουν από τα κελιά των εργατριών είναι κατά μέσο όρο 1,2-1,5 άτομα, ενώ από τα κελιά των κηφήνων 2,5-3,0 άτομα.

Αφού θυμηθήκαμε όλα αυτά τα στοιχεία, ας προσπαθήσουμε να βγάλουμε κάποια πρώτα συμπεράσματα:

Συμπέρασμα πρώτο: Όσο περισσότερο χρόνο παραμένουν τα ακάρεα μέσα στα κελιά, τόσο περισσότερους απογόνους αυτά βγάζουν.

Συμπέρασμα δεύτερο: Όσο περισσότερα κηφηνοκελία υπάρχουν μέσα σε ένα μελίσσι, τόσο περισσότερα ακάρεα δημιουργούνται.

Ας συνδέσουμε τώρα τα δυο αυτά συμπεράσματα με την άποψη που διατυπώνουμε στην αρχή του άρθρου μας, ότι δηλαδή: η τελική και ολοκληρωτική νίκη κατά της βαρρόα – η νίκη που θα την εξαφανίσει – θα προέλθει μέσα από την πλήρη κατανόηση και «εκμετάλλευση» του ίδιου της του βιολογικού κύκλου. Και επειδή το παράσιτο αυτό έχει «φροντίσει» να προσαρμόσει τον βιολογικό του κύκλο στον βιολογικό κύκλο του ξενιστή του – της μέλισσας, δηλαδή – στην τελική του νίκη θα συμβάλει και η πλήρη κατανόηση του βιολογικού κύκλου των μελισσών.

Μέχρις ότου όμως να συμβεί αυτό και να βρεθεί κάποια φωτισμένη ομάδα ερευνητών που θα ξεκλειδώσει όλα τα μυστικά του βιολογικού κύκλου των δυο αυτών υπάρξεων, αλλά κυρίως να πετύχει να «κουμπώσει» τις ιδιαιτερότητες που έχει η κάθε μια, προκειμένου να καταφέρει το τελειωτικό κτύπημα στο παράσιτο, εμείς οι απλοί μελισσοκόμοι ας εκμεταλλευτούμε αυτές τις πρώτες γνώσεις. Όχι φυσικά, για να εξαφανίσουμε τον φοβερό αυτό εχθρό, μα τουλάχιστον για να καταπολεμήσουμε την καταστροφική του επέλαση.

Και τώρα ας μπούμε στο ζουμί της υπόθεσης και ας δούμε, κατ αρχάς, με ποίο τρόπο μπορούμε να «περιορίσουμε» τον χρόνο παραμονής της βαρρόα μέσα στα κελιά των μελισσών.

Όπως όλοι γνωρίζουμε, ο χρόνος εκκόλαψης της εργάτριας είναι 21 μέρες και του κηφήνα 24. Αυτό δεν μπορεί να μειωθεί, ενώ κάτω από κάποιες ειδικές συνθήκες μπορεί να αυξηθεί, οπότε έχουμε έξαρση του πληθυσμού του παράσιτου.

Οι συνθήκες που έχει παρατηρηθεί αυτό το φαινόμενο είναι:

Πρώτον, όταν η γύρη που εισέρχεται μέσα στη κυψέλη δεν επαρκεί για την διατροφή του γόνου. Σε μια τέτοια περίπτωση, το μελίσσι αντιδρά με τον κανιβαλισμό του ανοιχτού γόνου μικρή ηλικίας και το βεβιασμένο σφράγισμα των κελιών του ανοιχτού γόνου μεγαλύτερης ηλικίας.

Με αυτό το τρόπο περιορίζονται τα στόματα που θέλουν τάισμα, άρα και οι ανάγκες σε γύρη. Αυτό όμως αποτελεί «θείο δώρο» για τα βαρρόα που έτσι καταφέρνουν να αναπαραχθούν σε μεγαλύτερους αριθμούς από ότι συνήθως, όπως εξηγήσαμε πιο πάνω.

Η από μέρους μας πρόληψη αυτού του φαινομένου, είναι το προσεκτικό «πουσάρισμα» των μελισσιών μας, μέσω της τροφοδοσίας, ιδιαίτερα νωρίς την άνοιξη, αν προηγουμένως δεν έχουμε την βεβαιότητα πως θα υπάρχει γύρη στους αγρούς, από σίγουρες ανθοφορίες, όπως είναι το ξινάκι, για παράδειγμα.

Δεύτερον, όταν η θερμοκρασία της γονοφωλιάς κατέβει κάτω από τους 34 βαθμούς, οπότε η εκκόλαψη των μελισσών καθυστερεί, προκαλώντας τα ίδια αποτελέσματα που περιγράψαμε πιο πάνω, δηλαδή αύξηση των απογόνων της βαρρόα ή αλλιώς έξαρση του πληθυσμού της.

Η πρόνοια που μπορούμε να λάβουμε σε μια τέτοια περίπτωση, είναι η καλύτερη προστασία της κυψέλης από το κρύο, αλλά και η ενίσχυση αυτού του μελισσιού με πληθυσμό από άλλα μελίσσια, αν το φαινόμενο είναι μεμονωμένο.

Στη συνέχεια ας δούμε πως μπορούμε να περιορίσουμε τον αριθμό των κηφήνων στα μελίσσια μας, που όπως είπαμε αποτελεί την δεύτερη αιτία έξαρσης της βαρρόα.

Η ανανέωση κάθε χρόνο της βασίλισσας, είναι ένας τρόπος μείωσης των τάσεων σμηνουργίας του μελισσιού, που με τη σειρά του θα περιορίσει τον μεγάλο αριθμό των κηφηνοκελιών.

Η αλλαγή των παλαιών κηρήθρων που περιέχουν πολλά κηφηνοκελιά.

Κλείνοντας και το σημερινό μας άρθρο, να τονίσουμε ότι η συγκράτησης του πληθυσμού των βαρρόα σε «ελεγχόμενα» και «ανεκτά» επίπεδα μπορεί να γίνει με τους τρόπους που αναφέραμε ποιο πάνω, οι οποίοι σε συνδυασμό με κάποιους μελισσοκομικούς χειρισμούς θα μας απαλλάξουν από τα φάρμακα και τα «φιλικά-βιολογικα» παρασκευάσματα!

 Επιμέλεια: Μανόλης Δερματης, ερευνητής μελισσοκόμος, συγγραφέας του βιβλίου "Η Ιστορία Μιας Βασίλισσας"