Επιθεώρηση μελισσιών χωρίς άνοιγμα της κυψέλης: Μυστικά που λίγοι γνωρίζουν

Σήμερα θα ασχοληθούμε με μια άλλη, διαφορετική από εκείνη που γνωρίζουμε, επιθεώρηση μελισσών. Πρόκειται για την επιθεώρηση κατά την οποία δεν είναι αναγκαίο να ανοίξουμε τη κυψέλη, αφού αυτή πραγματοποιείται ...με τις αισθήσεις μας. Αναφερόμαστε στην «επιθεώρηση των αισθήσεων», όπως αποφασίσαμε να βαπτίσουμε αυτή την εκδοχή της επιθεώρησης των μελισσιών.

Ας πάρουμε όμως τα πράγματα από την αρχή.

Πριν από αρκετά χρόνια, σε μια συζήτηση που είχαμε με κάποιον παλαίμαχο μελισσοκόμο, όταν η κουβέντα πήγε στο θέμα των επιθεωρήσεων, μας είπε πως αυτός άνοιγε τα μελίσσια του πολύ σπάνια! «Όποτε ήθελα να πάρω μέλι», μας είχε δηλώσει με καμάρι και είχε συνεχίσει «δεν καταλαβαίνω εσάς τους νέους γιατί πάτε και τα σκαλίζεται συνέχεια!».

Στο προηγούμενο άρθρο μας, για την επιθεώρηση των μελισσιών, κάναμε μια εκτενή παρουσίαση αυτής έτσι όπως γίνεται με τον κλασικό τρόπο, σύμφωνα με τον οποίον, το άνοιγμα του καπακιού είναι απαραίτητο. Στο ίδιο αυτό άρθρο μας, είχαμε τονίσαμε πόσο ενοχλητική -  και μερικές φορές ακόμα και επικίνδυνη  - μπορεί να αποδειχθεί μια τέτοια άστοχη επιθεώρηση, για τα μελίσσια μας.

Έτσι λοιπόν θεωρήσαμε σκόπιμο να κάνουμε μια αναφορά και σε αυτή τη μορφή επιθεώρησης που ακούγεται κάπως «υπερβατική»  αλλά που όμως υπάρχουν και σήμερα πολλοί έμπειροι μελισσοκόμοι που την εφαρμόζουν συστηματικά. Εξ άλλου όλοι μας λίγο-πολύ θα έχουμε ακούσει τη φράση «εγώ με μια ματιά καταλαβαίνω πως πάνε τα μελίσσια μου!», που λένε κάποιοι έμπειροι, παλιοί κυρίως, μελισσοκόμοι.

Μετά την εκτενή αυτή εισαγωγή, ας προχωρήσουμε στη παρουσίαση της «επιθεώρησης των αισθήσεων».

Στηρίζεται κυρίως στην παρατήρηση και δίνει ασφαλή αποτελέσματα, όταν γίνεται σε ώρες και σε καιρικές συνθήκες που, κατά τεκμήριο, οι μέλισσες μπορούν να δουλέψουν.

Πλησιάζουμε την κυψέλη που επιθυμούμε να επιθεωρήσουμε και καθόμαστε στο πλάι της σε απόσταση όχι μεγαλύτερη του ενός μέτρου, για να έχουμε καλή οπτική επαφή με την είσοδο της. Παρατηρούμε με προσοχή τις εργάτριες που πηγαινοέρχονται και προχωράμε στη πρώτη μας διαπίστωση που είναι, αν υπάρχουν εργάτριες που επιστρέφοντας κουβαλάνε γύρη. 

Εφ όσον βεβαιωθούμε πως γίνεται αυτό, προσπαθούμε να τις ποσοστοποιήσουμε, δηλαδή να μετρήσουμε πόσες εργάτριες από αυτές που επιστρέφοντας  κουβαλάνε γύρη και πόσες δεν κουβαλάνε. Στη συνέχεια, αφού τελειώσουμε με τη προηγούμενη δουλειά, παρατηρούμε με προσοχή το χρώμα που έχει η γύρη που κουβαλάνε οι μέλισσες αυτές. 

Τελειώνοντας και με αυτή την παρατήρηση, στρέφουμε την προσοχή μας στις μέλισσες που επιστρέφουν στην κυψέλη χωρίς γύρη στα πόδια. Επικεντρωνόμαστε στον τρόπο που αυτές προσγειώνονται πάνω στη σανίδα πτήσης της κυψέλης και προσπαθούμε να καταλάβουμε αν έρχονται φορτωμένες με νέκταρ ή επιστρέφουν... με «άδεια χέρια».

 Η σωστή διαπίστωση αυτής της λεπτομέρειας μπορεί να φαίνεται βουνό για κάποιο νέο μελισσοκόμο, μα αν προσπαθήσει, θα δει πως έπειτα από μερικές παρατηρήσεις, αυτό τελικά είναι μια πολύ εύκολη υπόθεση. 

Εκείνο που θα μπορούσαμε να του πούμε για αρχή, είναι πως οι φορτωμένες με νέκταρ εργάτριες επιστρέφουν με φούρια στην κυψέλη, προσγειώνονται μπαϊλντισμένες πάνω στην σανίδα πτήσης και χώνονται, κουτρουβαλίζοντας μερικές φορές κατ ευθείαν μέσα στη κυψέλη. Αντίθετα όσε δεν κουβαλάνε φορτίο είναι πιο χαλαρές, δεν δείχνουν να βιάζονται και φαίνονται ξεκούραστες και άνετες – αφήστε που μερικές φορές κόβουν  βόλτες γύρω από την είσοδο πριν να προσγειωθούν.

Αφού, με βάση τα προηγούμενα, διαπιστώσουμε πως υπάρχουν μέλισσες που κουβαλάνε νέκταρ, κάνουμε καταμέτρηση αυτών. Συγκεκριμένα μετράμε πόσες μέλισσες γυρίζουν στην κυψέλη στη διάρκεια ενός λεπτού. 

Στη συνέχεια στρέφουμε τη προσοχή μας στο χώρο που βρίσκεται μπροστά από την κυψέλη. Παρατηρούμε αν υπάρχει μεγάλος αριθμός νεκρών μελισσών -μεγαλύτερος απ αυτόν που συνήθως συναντάμε. 

Παρατηρούμε αν υπάρχουν μέλισσες στο έδαφος ή στη γύρω βλάστηση που να έχουν παράξενη συμπεριφορά ή ακανόνιστη εμφάνιση. Ακόμα παρατηρούμε με προσοχή την κατάσταση στην οποία βρίσκεται η σανίδα πτήσης. 

Αν έχει νεκρές μέλισσες, αν έχει υπολείμματα τροφών τροφοδοσίας(στερεών), αν έχει ενδείξεις ακαθαρσιών η αν παρουσιάζει κάτι άλλο που μας φαίνεται περίεργο και ύποπτο.

Αφού έχουμε τελειώσει με όλα αυτά, έχουμε ολοκληρώσει την οπτική επιθεώρηση του μελισσιού και συνεχίζουμε με τις άλλες μας αισθήσεις.

Πλησιάζουμε την κυψέλη από το πίσω μέρος, σκύβουμε και παίρνουμε μια δυο βαθιές εισπνοές, πλησιάζοντας τη μύτη μας στα ανοίγματα αερισμού του καπακιού. Η μυρωδιά που αναδύει το μελίσσι πρέπει να είναι ευχάριστη και να θυμίζει κάτι  μεταξύ κεριού και μελιού.

Κατόπιν ακουμπάμε το αφτί μας πάνω στο καπάκι και χτυπάμε με τα δυο μας χέρια τις πλαϊνές πλευρές της κυψέλης αφουγκραζόμενοι την απάντηση του μελισσιού. 

Αν ακούσουμε το χαρακτηριστικό του «κλάμα», απλά επιβεβαιώνουμε την ορφάνια του, την οποία θα έχουμε ήδη υποψιαστεί αν στην προηγούμενη οπτική μας παρατήρηση έχουμε διαπιστώσει πως δεν υπήρχαν γυροσυλλέκτριες εργάτριες.

Απομακρυνόμαστε από την κυψέλη και καθόμαστε κάπου να κάνουμε μια επισκόπηση όλων αυτών που παρατηρήσαμε και που με την σειρά που σας παραθέτουμε πιο πάνω μας δείχνουν τα εξής:

Αν υπάρχουν  γυροσυλλέκτριες μέλισσες, αυτό σημαίνει ότι υπάρχει και γόνος μέσα στο μελίσσι. Συνήθως όσο μεγαλύτερος είναι ο αριθμός τους, σε σχέση με τις άλλες που κουβαλάνε νέκταρ, τόσο μεγαλύτερη είναι η έκταση του γόνου. Το χρώμα της γύρης μας βοηθάει να προσδιορίσουμε και το φυτό από το οποίο προέρχεται. 

Αυτή, πέρα από μια γενική πληροφόρηση, μπορεί να αποδειχτεί και ιδιαίτερα χρήσιμη αν θέλουμε να κάνουμε τρύγο μιας ανθοφορίας, αμέσως μόλις ξεκινήσει μια άλλη (περίπτωση ερείκης-κουμαριάς). 

Αν οι νεκταροσυλλέκτριες μέλισσες ξεπερνάνε τις τριάντα το λεπτό, τότε το μελίσσι εργάζεται παραγωγικά, που σημαίνει πως συλλέγει και αποθηκεύει μέλι, περισσότερο από τις διατροφικές του ανάγκες.

Αν διαπιστώσουμε μέλισσες, έξω από την κυψέλη, να σούρνονται, να προσπαθούν να πετάξουν και να μην τα καταφέρνουν, να έχουν πρησμένη κοιλιά η να εμφανίζουν κάποια σωματική αναπηρία, τότε σίγουρα τα πράγματα μέσα στην κυψέλη δεν πάνε καλά, και η υπόθεση χρειάζεται περαιτέρω διερεύνηση, με άνοιγμα αυτής και εξέταση όλων των πλαισίων για πιθανές ασθένειες. 

Το ίδιο ισχύει και αν η σανίδα πτήσης εμφανίζει σημάδια περιττωμάτων ή έχει κάποια άλλη περίεργη εμφάνιση. Τα υπολείμματα στερεάς τροφής, υποδεικνύουν πως το ζυμάρι, με το οποίο τροφοδοτήσαμε τα μελίσσια μας, δεν έγινε απόλυτα αποδεκτό ή καταναλώσιμο απ αυτά. 

Κλείνοντας θα πρέπει να σημειώσουμε πως αυτού του τύπου η επιθεώρηση θα μας βοηθήσει μεν να περιορίσουμε τα, χωρίς λόγο, ανοίγματα της κυψέλης –αν έχουμε να κάνουμε χειρισμούς, το άνοιγμα είναι μονόδρομος- αλλά θα αρχίσει να γίνεται αξιόπιστο έπειτα από πολλές ώρες παρατήρησης, κάτι που ισχύει ιδιαίτερα για τους νέους μελισσοκόμους.

Μια καλή λύση γι αυτούς, θα ήταν να κάνουν την επιθεώρηση με τον κλασικό τρόπο –άνοιγμα κυψέλης – σε ένα-δυο μελίσσια τους και στην συνέχεια παρατηρώντας τα αυτά εξωτερικά, όπως περιγράφουμε πιο πάνω, να μπορούν να σχηματίσουν μια άποψη για την εσωτερική  τους κατάσταση σε σχέση με την διαπιστώσεις που θα έχουν κάνει από την εξωτερική τους – μέσω αισθήσεων- παρατήρηση.

Με το τρόπο αυτό θα έχουν ένα μέτρο σύγκρισης και θα μπορούν να συνεχίσουν με τα υπόλοιπα μελίσσια τους, εφαρμόζοντας μόνο τον εύκολο τρόπο της επιθεώρησης των αισθήσεων, με αρκετά ασφαλή αποτελέσματα.

Τέλος συζήτησης

Επιμέλεια: Μανόλης Δερματης, ερευνητής μελισσοκόμος, συγγραφέας του βιβλίου "Η Ιστορία Μιας Βασίλισσας"

Ορεινή Μέλισσα